„Pomračenje sunca“ Artur Kestler – glas iz senke totalitarizma
Roman „Pomračenje sunca“ pisca Artura Kestlera izaziva osećaj težine već od prvih stranica. Imena likova, mučne moralne dileme, stanje u kome politička lojalnost postaje zamka – sve to čini da se čitalac ne samo zainteresuje, nego bude prinuđen da misli o istoriji, ideologiji i onome što znači biti čovek u režimu koji neguje strah.
Kestler je napisao ovo delo pod uticajem Moskovskih procesa, vremena u kom su se stari drugovi lažno optuživali, kad se ideologija pretvarala u instrument moći nad pojedincima, a logika koja ih je nekada ujedinjavala postaje sredstvo progona i samozaštite.
Glavni lik Nikolaj Salmanovič Rubašov, intelektualac i nekada član revolucionarne elite, biva uhapšen i stavljen pred sud koji ga optužuje za kontrarevolucionarnu zaveru. On čeka da će ga osloboditi zbog ideja koje je nekad podržavao, ali one sad služe kao alat za njegovu osudu. On je nekadašnji autoritet, danas predmet ispitivanja islednika, sada mora da objasni ideje koje su mu bile jasne, ali su sad, pod pritiskom Partije, promenile smisao. Roman postavlja pitanje: kako je moguće da branitelj istine završi u nekom političkom kazamatu, da oni koji su bili idealisti postanu osumnjičeni. Kako se odanost povija zajedno s promenom politike, a sumnja postaje sredstvo državne represije. Kestler oslikava prelom između ideala i stvarnosti, između lične svesti i kolektivne propagande.
Roman „Pomračenje sunca“ je pisan i objavljen 1940. godine, u vreme kada su Moskovski procesi još bili sveži, kada strah nije bio apstrakcija nego svakodnevica. Delo je brzo postalo jedan od ključnih naslova antikomunističke književnosti – ne zbog propagande, već zbog sposobnosti da iznutra pokaže mehanizme totalitarne kontrole, unutrašnje izdaje i unutrašnjih konflikata koji ne nastaju mimo političkih predrasuda. Zanimljivo je da je originalni nemački rukopis smatran izgubljenim sve do 2015. godine, što dodatno naglašava koliko su istorija, dokumenti i samo autorstvo – deo političke borbe i revizionizma. nameri.
Kestler ne koristi narativnu bravuru da bi impresionirao. Stil je ozbiljan, gotovo sveden, ali svakim delom ubojit: u dijalozima i unutrašnjim monolozima Rubašova koji samog sebe pita šta je od istine ostalo, u trenucima kada se slama ideja o kolektivnoj lojalnosti. Emotivna snaga romana leži u tom razotkrivanju – ne samo onih koji vodi režim, nego onih koji su verovali u uzvišene ideale, u one koji su – kroz svoju lojalnost – postali žrtve istog sistema. Čitalac spoznaje da se moralna odgovornost prenosi, kako je svaka odluka važna, čak i pre nego što sud počne sa ispitivanjem.
„Pomračenje sunca“ pripada žanrovima: političkog romana, istorijskog romana, književnost totalitarizma, filozofskog romana. Knjiga obrađuje teme o kojima se često govori: ideologija, istina i laž, lojalnost, moralni sukob, represija, unutrašnji pritisak, politička moć, individualni izbor u totalitarnom sistemu. „Pomračenje sunca“ Artura Kestlera namenjeno je onima koji tragaju za razumevanjem kako sistemi moći utiču na pojedinca, za čitaoce koji žele da sagledaju politiku iz perspektive unutrašnjih borbi, ne samo spoljnog otpora. Posebno će biti zanimljiva: ljubiteljima istinitih priča i istorijskih romana, onima koji se bave političkom teorijom i moralom, studentima istorije, filozofije i književnosti, kao i čitaocima koje zanima književnost koja postavlja suštinska pitanja – o istini, lojalnosti i ljudskoj slobodi.