Bitka na Sutjesci – Pakao u raju: knjiga koja vraća ljudsko lice jednoj od najtežih epizoda Drugog svetskog rata
U moru istorijskih knjiga o Drugom svetskom ratu, retko koja uspostavlja ravnotežu između dokumentarnog pristupa i snažne, ljudske priče. Bitka na Sutjesci – Pakao u raju Šimuna Cimermana uspeva upravo u tome: da spoji faktografiju, lična svedočenja i strast istraživača koji želi da razume — i da sačuva — jedno od najtežih poglavlja jugoslovenske prošlosti.
Knjiga je rezultat višegodišnjeg rada, terenskog istraživanja i dubokog poštovanja prema borcima Narodnooslobodilačke vojske. Cimerman, planinar i istraživač po prirodi, ne prilazi temi samo kao istoričar, već i kao neko ko je doslovno prošao kroz iste klance, šume i strmine kojima su 1943. godine prošli ranjenici, partizanske jedinice i komandanti. Upravo taj spoj čini da se narativ otvara pred čitaocem kao živo iskustvo, a ne samo kao hladna istorijska rekonstrukcija.
U središtu knjige stoji Bitka na Sutjesci — najteži trenutak Pet neprijateljske ofanzive, trenutak kada je opstanak partizanskog pokreta visio o koncu. Cimerman ne opisuje samo plan vojne operacije i odnos nemačkih, italijanskih i ustaških snaga, već i neizmernu cenu koju su platili ranjenici, bolničarke, politički komesari i obični borci, koji su se našli u nemogućim uslovima: pod neprekidnim bombardovanjem, u planinama bez hrane, opkoljeni s više strana. Ono što knjigu čini snažnom jeste insistiranje na ljudskoj perspektivi — na glasovima onih koji su preživeli, kao i onih koji nisu dočekali kraj ofanzive.
Cimerman kroz naraciju rekonstruiše i širi kontekst rata: napad na Kraljevinu Jugoslaviju, početke ustanka, bitku na Neretvi, kao i političke, geografske i moralne dileme koje su oblikovale partizanski pokret. Knjiga ne romantizuje žrtvu, ali ne dopušta ni da hrabrost ostane zatrpana zaboravom. Posebnu vrednost donose karte, arhivske fotografije i vizuelni materijali koji čitaocu daju jasnu predstavu o prostoru i dinamici bitke — i koji pomažu da se razume koliko su uslovi bili surovi.
Iako je delo temeljno zasnovano na istorijskim dokumentima, ono je zapravo priča o ljudima: o iscrpljenosti, strahu, odlučnosti i osećaju dužnosti; o tome kako je jedna vojska, malobrojna i loše opremljena, izrasla u pokret koji je uspeo da se održi u gotovo nemogućim okolnostima.
Knjiga je namenjena svima koji vole istorijske knjige, koji traže autentične ratne priče, koji žele da razumeju Drugi svetski rat na Balkanu bez mitova i preterivanja. Ljubitelji vojne književnosti, istoričari amateri, kolekcionari dokumentarnih zapisa, ali i čitaoci koji jednostavno žele snažnu, potresnu i istinitu priču — svi će u Bitki na Sutjesci – Pakao u raju pronaći nešto vredno pamćenja.
Knjiga je posebno važna danas, u vremenu kada se istorija često pojednostavljuje ili svodi na političke sporove. Cimerman podseća da iza svake brojke postoji ime, a iza svake strategije — odluka doneta u strahu, gladi, magli i neizvesnosti. Zato ovo nije samo knjiga o ratu, već i knjiga o dostojanstvu, otporu i ceni slobode.