ZAPISI

Ime Josipa Smodlake uzalud ćemo tražiti u Stanojevićevoj Enciklopediji, u Minervinom Leksikonu ili u Enciklopediji Leksikografskog zavoda. Kako se je moglo desiti, da je on izostavljen, ne znamo, a možemo samo reći: Habent sua fata libelli. A ipak je taj oštro profilirani političar i javni radnik trebao da nađe u galeriji nasih zaslužnih ljudi svoje lijepo i dolično mjesto. U toku svog života - od 1869. do 1956. - on je neposredno proživljavao sve daće i nedaće sredine iz koje je ponikao (...). Početkom XX veka postojala je alternativa koja je upozoravala da ujedinjenje u novu zajedničku državu kao decentralizovanu demokratsku zajednicu mora da bude zasnovano na ravnopravnosti nezavisnih, prethodno samooslobođenih balkanskih nacionalnih država... U oba slučaja stvaranja Jugoslavije ovi principi nisu ostvareni ... opšte narodno oduševljenje i želja za zajedničkim životom (...) bili su zloupotrebljeni u nakaradnim ambicijama pojedinaca i nacionalnih lidera kojima je zajednička država služila za vladanje i za bogaćenje - na grbači naroda.