ČOVEK OD PEPELA

Potresan roman o istoriji patnje i o senkama istorije. Glasom pisca i glasom svedoka, Ivanji govori o logoru Buhenvald i o nesvakidašnjem događaju koji će se odigrati 50 godina posle oslobođenja logora.
U „Čoveku od pepela“, svojevrsnom umetničkom zaveštanju, Ivanji kao da diže ruke od svoje književne misije, želi da samoga sebe „amnestira od uspomena“ i dozvoljava da mu misli, odmarajući se, blude, u sasvim slobodnoj, asocijativnoj igri sa delima nemačke književnosti; zamišljajući kako se iz pepela žrtava Buhenvalda rađa novi (monstruozni) borac protiv „sveopšteg gubljenja pamćenja“, on pokazuje kako se život (misli, osećanja) i smrt svakog pojedinca odražavaju na sudbinu čovečanstva, kako „zavisimo od onoga što sami stvorismo“ i kako prošlost određuje budućnost.

Ivan Ivanji (1929) autor je desetak romana, nekoliko pripovjedačkih i publicističkih zbirki, kao i knjige eseja Nemačke teme. Njegov roman Čovek od pepela bavi se bitno njemačkom temom ? žrtvama poznatog koncentracionog logora Buhenvald. Buhenvald leži pored Vajmara, u Vajmaru je živio najveći njemački pjesnik ? Gete. Zar ima „njemačkije" teme od ove?!U bilješci o piscu stoji da je Ivanji (dječak od 15 ?16 ljeta) 1944. i 1945. godinu proveo „kao Jevrejin u koncentracionim logorima Aušvic i Buhenvald, kao i u radnim komandosima Buhenvalda." Nijemci su poslije rata ostatke Buhenvalda na brdu Etersberg pretvorili u memorijalni centar. Preživjele logoraše pozivali su o godišnjicama osloboćenja logora da na licu mjesta učestvuju u „ritualima sjećanja" na preživljene užase. Tako je i Ivanji mnogo puta posjetio Memorijalni centar Buhenvald. Naravno, i Vajmar. Njegov roman temelji se na doživljajima preživjelog logoraša kao posjetioca Memorijalnog centra (posljednja posjeta 2006. godine). Glavni junak i narator romana je tako sam pisac, ukoliko ne uzmemo da je glavni junak svih konclogora bila zapravo sama Smrt koja se tu samoprodukovala na nečuveno inventivan i plodan, industrijski način. Baš kao pravi „majstor iz Njemačke" (Celan).Najznačajniji dogaćaj u romanu jeste otkriće 701 urne sa pepelom spaljenih leševa logoraša. Te urne su otkrivene tek 1997. meću gredama dotrajalog krova bivšeg krematorijuma. Pošto su bile otvorene, pepeo je najvećim dijelom već bio izvjetrio, a ostaci su uz ekumensku ceremoniju sahranjeni u zajedničku grobnicu.Predstava pepela u koji su spaljivanjem pretvoreni toliki ljudski leševi razbudila je piščevu fantaziju kao rijetko kada, na provokativan i književno plodotvoran način. (Ivanji je tako prevladao iskušenja memoarsko-feljtonističke proze o logoru, mada se pismo tih žanrova osjeća u romanu.) Iz pahuljica pepela javljaju se glasovi buhenvaldskih „mrtvih duša". Nastaje svojevrsno fluidno biće, oblak, avet koja uznemirava savjest živih („Napašćemo njihovu zaboravnost, jačati snagu njihovog sećanja").To biće postaje fantomski „čovek od pepela", tvorevina mašte koju sam pisac uporećuje sa Homunkulom iz Geteova Fausta.Interesantno je da se u romanu pojavljuje i Horhe Semprun, logoraš i potonji slavni pisac, kojeg Ivanji, začudo, predstavlja u vrlo neprijatenom kontekstu, kao „jednog od njih", budući da je Semprun, igrom sudbine, i sam odlučivao o životu i smrti u logoru.