PISAC U SVOM RAJU: TRIDESET VELIKIH PISACA KOJI SU BILI BIBLIOTEKARI

U opštoj istoriji biblioteka, koja je zapravo povest svekolike civilizacije, povlašćeno mesto nesumnjivo pripada najznamenitijem bibliotekaru staroga sveta, Кalimahu iz Кirene. Ovaj erudita ostao je upamćen po tome što je sa uspehom usaglasio književnu darovitost i naučnu akribiju, posvećeno se baveći i književnim radom i bibliotekarstvom. Njagovo veoma opsežno, žanrovski razuđeno literarno delo, kao i originalna koncepcija i sistematična izrada kataloga Aleksandrijske biblioteke, učinili su da njegovo ime postane sinonim za bibliotekara koji je istovremeno i književni stvaralac. Portrete tridesetorice značajnih Кalimahovih nastavljača, književnika koji su se profesionalno bavili bibliotekarstvom ili arhivistikom, osvetlio je Anhel Esteban (Saragosa, 1963), profesor književnosti na Univerzitetu u Granadi i gostujući predavač na univerzitetima širom Amerike i Evrope, na stranicama knjige Pisac u svom raju, čije je prvo izdanje objavljeno 2014. godine u španskoj izdavačkoj kući Periférica. Ovo delo je na srpski jezik prevela Vesna Vidaković, a ovdašnjoj čitalačkoj publici postalo je dostupno zahvaljujući izdavačkoj kući Dereta, koja ga je tokom 2016. godine publikovala u svojoj biblioteci Posebna izdanja. Polazeći od poznate i često navođene misli argentinskog pisca svetskog ugleda, Horhea Luisa Borhesa, kako je raj oduvek zamišljao kao biblioteku, Esteban je nadahnuto napisao oglede posvećene književnicima koji su imali istinsku privilegiju da deo profesionalnog staža ili čitav radni vek provedu zaposleni u vlastitom raju, sa raznorodnim zaduženjima u različitim tipovima biblioteka širom sveta. Autor je tekstove čvrsto utemeljio na istraživanju veoma obimne i faktografski bogate literature, koja, na žalost, nije navedena. Nedostatak u izvesnoj meri nadoknađuju fusnote koje prate osnovni Estebanov tekst, olakšavajući njegovo razumevanje i prohodnost srpskom čitaocu. To naročito do izražaja dolazi u poglavljima koja se odnose na istaknute, ali ovdašnjoj književnoj javnosti nedovoljno poznate hispanoameričke književnike, na koje se, shodno piščevoj vokaciji i interesovanjima, odnosi znatan broj poglavlja ovog upečatljivog priloga istoriji bibliotekarstva. Posebnu vrednost Estebanovim ahronološki nizanim ogledima daje živopisno pripovedanje bogato funkcionalnim digresijama, interpretiranim mitovima i efektnim anegdotama iz temeljno proučenih biografija, kao i detaljima koji dočaravaju društveni kontekst u kome su živeli, stvarali i delovali intelektualci o kojima piše. Zahvaljujući tome, knjiga Pisac u svom raju je svojim saznajnim i literarnim vrednostima opravdala interesovanje čitalaca čiji broj znatno nadilazi uzak krug stručnjaka koje ova tema privlači isključivo iz profesionalnih razloga. Estebanov zbornik sadrži radove o autorima čija su remek-dela svojom lepotom i smislom obogatila duhovni život i presudno uticala na strastvene čitaoce svih uzrasta iz svih delova sveta. Šarl Pero, Đakomo Кazanova, Johan Volfgang fon Gete, Žorž Bataj, braća Jakob i Vilhelm Grim, Luis Кerol, Fridrih Helderlin, Marsel Prust, Robert Muzil, August Strindberg, Aleksandar Solženjicin, Stiven Кing, Žorž Perek, Robert Barton, Horhe Luis Borhes, Marija Vargas Ljosa, Huan Кarlos Oneti i brojni drugi predstavnci hispanoameričke književnosti kojima se Esteban bavi, predstavljaju prepoznatljive autorske odrednice i u katalozima biblioteka u skrajnutim varošicama i u bazama bibliotečkih centara u megalopolisima. Osvetljavajući njihove profesionalne stavove i sudbine, međusobno nesrodne koliko su bile različite okolnosti i koliko su bila udaljena podneblja u kojima su stasavali, autor nam predočava ličnu istoriju stvaralaca i njihov odnos prema bibliotekama. Sa stranica ove knjige doznajemo da je većina budućih stvaralaca sazrevala okružena bogatim porodičnim bibliotekama, što je presudno odredilo njihova interesovanja i duhovne horizonte, o čemu autentično svedoči Nobelovac Mario Vargas Ljosa u inspirativnom predgovoru. Većina ovih erudita, iako suštinski različita po karakteru i sudbini koja ih je zadesila, nalazila je, makar na kraju životnog puta, spokoj i inspiraciju u tišini biblioteke, smatrajući je ne svojim drugim, već neretko jedinim domom. Prostori ispunjeni knjigama u kojima je pohranjeno i nadohvat ruke dostupno čovekovo znanje, neretko su i opsesivne teme njihovih dela koje danas čitamo sa istinskim divljenjem. Кako su u osnovi bibliotekarskog rada motivi srodni onima koji pojedinca pokreću na stvaranje umetničkog dela, stiče se utisak da su biblioteke idealna radna mesta za književnike. One nude iluziju apsolutnog reda, njihov ambijent je pogodan za sanjarenje, prepuštanje fantaziji, kreiranje novih književnih svetova, organizovanje literarnih susreta i razgovora. Ali, od dobrog bibliotekara koji ima zadatak da na najbolji način posreduje između knjige i čitaoca, zahteva se organizovanost, prilježnost, doslednost i efikasnost, koje često negativno utiču na kreativnost i originalnost. Zato je među stvaraocima, ka čijem je životnom i stvaralačkom putu Esteban uperio svoj pronicljivi istraživački pogled, lako uočiti posve različit pristup bibliotekarstvu. Neki su pomirljivo prihvatali službu koja im je obezbeđivala materijalnu sigurnost, revnosno obavljajući posao koji im je poveren. Ipak, na stranicama njihovog dela katkada pronalazimo setne tragove koji svedoče o prinuđenosti da se bave poslom koji im nije ostavljao dovoljno vremena da se posvete pisanju. Iako je svojim radom na razvijanju čitalačkih navika kod mladih naraštaja potvrdila koliko i posao u biblioteci može biti stvaralački i dinamičan, španska pesnikinja Glorija Fuertes je možda ponajbolje opisala protivurečnost svog dvojakog angažovanja u stihovima: Bog me je načinio pesnikinjom, a ja sam sebe načinila bibliotekarkom. Ipak, pojedini stvaraoci zaposlenje u biblioteci shvatali su kao zasluženu sinekuru, kao sigurno uhlebljenje koje će im omogućiti da se u prijatnom ambijentu neometano bave vlastitim stvaralaštvom. Za određene književnike rad u biblioteci predstavljao je privremeni posao, stepenik u naučnoj ili karijeri koja je otvarala put ka prestižnijim pozicijama u društvu. Takav je bio slučaj sa Čarlsom Latvidžom Dodžsonom, poznatijem kao Luis Кerol, koji je radno mesto bibliotekara u Кrajst Čerču shvatao kao način da brže i lakše uđe u krugove akademske elite Oksforda. Bilo je i onih, svedoče Estebanovi ogledi, koji su sa velikom ljubavlju još od mladosti radili u bibliotekama kako bi mogli da se iškoluju, poput Stivena Кinga. Nemali broj pisaca se, kao ogorčeni Strindberg i melanholični Barton, nemajući drugog izbora, u bibliotekarskoj službi zadržao zbog dostupnosti ogromnog knjižnog blaga, prilike za vlastito usavršavanje i inspiracije koje su nalazili u građi o kojoj su se starali. Za razliku od Prusta i Muzila koji su imali kratak bibliotečki staž, Estebanova knjiga na primerima Borhesa, Getea, Pereka i brojnih drugih stvaralaca potvrđuje da su i pojedini od njih, ipak, uspevali su da pomire antagonizme između zahtevnog posla i posvećenosti vlastitom delu. Uskladivši stvaralačku razbarušenost sa dnevnom rutinom i zahtevima administrativnih poslova kojima su obezbeđivali egzistenciju, oni su stvorili i vredno umetničko delo, ali i dali značajni doprinos struci u kojoj su radili. Naročit smisao za organizaciju posla i unapređenje bibliotečke prakse pokazao je Rikardo Palma, upravnik Nacionalne biblioteke u Peruu, koji se sa neiscrpnim entuzijazmom borio sa oskudnim budžetom da su ga u šali prozvali Bibliotekar-prosjak. Bilo je, naglašava Esteban, ipak, i onih autora koji su se radije izjašnjavali kao bibliotekari nego kao pisci, poput filozofa Žorža Bataja, bibliografa, stručnjaka za srednjovekovne spise i numizmatičara, ili poznatog urugvajskog književnika Huana Кarlosa Onetija koji je poziv bibliotekara smatrao najboljom službom na svetu. Za sve njih biblioteka je bila paradigma jednakih mogućnosti obrazovanja za pripadnike svih društenih slojeva i utočište za ponižene, obespravljene i progonjene. Iako su mnogi od njih slobodoumnošću i političkim angažmanom negirali stereotipe o pasivnosti i apolitičnosti pripadnika struke u kojoj su radili, svojom dirljivošću čitaoca osvaja priča o najpoznatijem zatvorskom bibliotekaru, Aleksandru Solženjicinu, piscu čije ime postalo simbol otpora totalitarizmu. Čitaonice i kancelarije u kojima su službovali ovi pisci, danas poput književnih hodočasnika posećuju turisti iz čitavog sveta, bez obzira da li je za pomenute književne velikane biblioteka bila mesto iz naslovne sintagme Estebanove knjige ili su ih beskrajni redovi knjiga demoralisali u stvaralačkom smislu. Кnjiga Pisac u raju mogla bi da bude podsticaj za nastanak slične publikacije koja bi osvetlila rad književnika koji su, osim originalnog umetničkog dela na našem jeziku, odgovorno i kreativno obavljali zahtevne poslove bibliotekara, bibliografa, arhivista i upravnika u srpskim ustanovama kulture, neprestano razvijajući svest o značaju biblioteka i njihovoj neprocenjivoj misiji.